Warunkowe umorzenie postępowania karnego

Nie każde postępowanie karne kończy się skazaniem. Instytucją, która sprawcy czynu zabronionego umożliwia uniknięcie skazania i konsekwencji z nim związanych jest warunkowe umorzenie postępowania karnego.

Prawo karne reguluje kwestie odpowiedzialności karnej zarówno tych, którzy po raz pierwszy, często incydentalnie, popełniają przestępstwo, jak również i tych, którzy są zasłużeni dla polskiego karnego wymiaru sprawiedliwości.

Prawo karne musi być elastyczne i przewidywać w określonych wypadkach możliwość złagodzenia odpowiedzialności, w innych natomiast jej zaostrzenie. Warunkowe umorzenie postępowania jest jedną z instytucji, które łagodzą odpowiedzialność karną za przestępstwo.

Czym jest warunkowe umorzenie postępowania karnego?

Warunkowe umorzenie postępowania jest środkiem związanym z poddaniem sprawcy próbie, tzw. środkiem probacyjnym. Nie jest skazaniem, stanowi jednak karnoprawną reakcję wobec popełnionego przestępstwa.

Warunkowe umorzenie postępowania jest jednym ze sposobów na pociągnięcie sprawcy do szeroko rozumianej odpowiedzialności karnej. Jest jednym ze środków realizujących zadania postępowania karnego, takie jak zwalczanie przestępstw czy im zapobieganie. Z uwagi na specyficzną cechę szansy, którą daje sprawcy, w praktyce umacnia poszanowanie prawa.

Kiedy postępowanie karne może zostać warunkowo umorzone?

Warunkowe umorzenie postępowania tylko w sprawie o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe

Aby rozważać kwestię możliwości zastosowania wobec sprawcy instytucji warunkowego umorzenia postępowania, konieczne jest ustalenie, że zarzucany oskarżonemu czyn stanowi przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Jeżeli czyn sprawcy nie jest przestępstwem lecz wykroczeniem albo wykroczeniem skarbowym, takiej możliwości nie ma.

Warunkowe umorzenie postępowania karnego może nastąpić jedynie wobec spełnienia wszystkich przesłanek wymienionych w art. 27 § 1 i § 2 k.k. [obecnie art. 66 § 1 i 2 k.k.], tylko jednak, gdy czyn zarzucony oskarżonemu stanowi przestępstwo. Brak spełnienia tej przesłanki czyni badanie pozostałych zupełnie bezprzedmiotowym.
– postanowienie Sądu Najwyższego z 6.02.1996 r., II KRN 196/95

W praktyce chodzi o lekkomyślne, nierodzące poważnych skutków przestępstwa. Oceny dokonuje się w oparciu o konkretne zachowanie sprawcy, a nie o kwalifikację prawną tego zachowania.

Zarówno zabór celem przywłaszczenia mienia o wartości 1 000 złotych jak i mienia o wartości 100 000 złotych jest kradzieżą, o której mowa w art. 278 § 1 KK. Pomimo tożsamej kwalifikacji prawnej wyraźnie widać dysproporcję pomiędzy tymi dwoma czynami. Tylko w przypadku pierwszego możliwe wydaje się rozważenie przez sąd warunkowego umorzenia postępowania.

Jeżeli zarzucany sprawcy czyn nie jest czynem zabronionym, w ogóle nie może być mowy o jakiejkolwiek karnoprawnej reakcji.

Przesłanki warunkowego umorzenia postępowania karnego

Art. 66 Kodeksu karnego (dalej k.k.) określa warunki, w których postępowanie karne może zostać warunkowo umorzone. Warunki te w prawie karnym nazwane są przesłankami.

Art. 66 k.k.
§ 1. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.
§ 2. Warunkowego umorzenia postępowania nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

Przesłanki warunkowego umorzenia postępowania, określone w przytoczonym powyżej przepisie, muszą zostać spełnione łącznie.

Możliwość, a nie konieczność warunkowego umorzenia postępowania

Przepis stanowi, że sąd może, a nie musi zastosować wobec sprawcy instytucję warunkowego umorzenia postępowania. Oznacza to, że nawet pomimo spełnienia wszystkich przesłanek określonych w przepisie zastosowanie tej instytucji zależy od uznania sądu.

Warunkowe umorzenie postępowania karnego. Zagrożenie karą za czyn sprawcy

Przesłanka zagrożenia karą wyznacza zakres czynów zabronionych, co do których postępowanie może zostać warunkowo umorzone. Granicą jest górne zagrożenie karą w wymiarze nieprzekraczającym 5 lat pozbawienia wolności. Chodzi o zagrożenie karą określoną w danym typie czynu zabronionego w części szczególnej Kodeksu karnego.

Postępowanie karne może być warunkowo umorzone także w sprawie o czyn zagrożony łagodniejszą karą pozbawienia wolności, karą łagodniejszego rodzaju – grzywną lub ograniczeniem wolności, lub kumulatywnie tymi karami. Bez znaczenia dla stosowania tej instytucji są ustawowe podstawy do nadzwyczajnego obostrzenia albo złagodzenia kary.

W praktyce bardzo ważną kwestią jest dokonanie właściwej kwalifikacji prawnej czynu.

Przestępstwo oszustwa (art. 286 § 1 k.k.) w typie podstawowym zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 8, co uniemożliwia warunkowe umorzenie postępowania. Jednak w typie uprzywilejowanym – w tzw. wypadku mniejszej wagi (art. 286 § 3 k.k.) – sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Wówczas możliwość warunkowego umorzenia postępowania istnieje. Takich przypadków w Kodeksie karnym jest więcej.

Przyjęcie łagodniejszej podstawy odpowiedzialności karnej jest zawsze korzystne dla sprawcy.

Wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne

Określenie “nie są znaczne” w art. 66 § 1 k.k. odnosi się zarówno do winy, jak i społecznej szkodliwości czynu. Samodzielnie pełni jednak istotne znaczenie w kontekście instytucji warunkowego umorzenia postępowania.

Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 30.03.2005 r. (II AKa 50/05) wskazał, że w pojęciu “nie są znaczne” – odnośnie winy i społecznej szkodliwości czynu – mieszczą się również przypadki średnie.

Nawet średnia wina i społeczna szkodliwość czynu uprawnia sąd do warunkowego umorzenia postępowania.

Wina nie jest znaczna

W dużym uproszczeniu wina sprawcy uprawnia do pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej i wymierzenie mu kary. Ustalenie stopnia zawinienia sprawcy musi poprzedzać przypisanie winy.

Ustalenie winy to w istocie możliwość postawienia zarzutu, że sprawca nie zachował się zgodnie z prawem, pomimo że w określonej sytuacji można było od niego oczekiwać zachowania zgodnego z prawem. Chodzi tym samym o jego błędną decyzję, która skutkowała naruszeniem prawa.

Okoliczności mogące usprawiedliwić tę decyzję będą wpływać na ocenę stopnia winy sprawcy. Pod uwagę będą brane m.in. dojrzałość, poczytalność, możliwość rozpoznania bezprawności czynu czy wymagalność zachowania się zgodnego z prawem w konkretnej sytuacji.

W kontekście możliwości warunkowego umorzenia postępowania, w odniesieniu do winy możemy wskazać trzy przypadki:

Aby postępowanie karne mogło zostać warunkowo umorzone, musi zostać wykazane, że stopień winy oskarżonego jest co najwyżej średni.

Wina w prawie karnym jest zagadnieniem trudnym. Co więcej, istnieją okoliczności, które wyłączają winę sprawcy, co może prowadzić do uwolnienia go od odpowiedzialności karnej.

Społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna

Podobnie jak w przypadku winy, ustalenie stopnia społecznej szkodliwości czynu musi poprzedzać ustalenie w ogóle jego społecznej szkodliwości. Społeczna szkodliwość czynu musi być co najmniej większa niż znikoma, z uwagi na art. 1 § 2 k.k.

Art. 1 k.k.
§ 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.

Ustawodawca w art. 115 § 2 k.k. wskazał, co należy brać pod uwagę przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu.

Art. 115 k.k.
§ 2. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

Powyższy katalog ma charakter zamknięty, co oznacza, że przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu nie można się powoływać na inne okoliczności niż te przywołane w powyższym przepisie.

W kontekście możliwości warunkowego umorzenia postępowania, w odniesieniu do społecznej szkodliwości czynu także możemy wskazać trzy przypadki:

W przypadku społecznej szkodliwości czynu oskarżony również musi wykazać, że stopień społecznej szkodliwości jego konkretnego czynu jest co najwyżej średni.

Niebudzące wątpliwości okoliczności popełnienia czynu

Przesłanka ta ma szczególnie znaczenie procesowe. W toku postępowania gromadzony jest materiał dowodowy stanowiący podstawę ustalenia stanu faktycznego. Ustalony stan faktyczny stanowi podstawę do pociągnięcia do odpowiedzialności, w tym poprzez warunkowe umorzenie postępowania.

Podjęcie przez sąd prawidłowej decyzji w zakresie warunkowego umorzenia postępowania wymaga, aby stan faktyczny sprawy nie budził żadnych wątpliwości w świetle zebranego materiału dowodowego i dokonanej przez sąd jego oceny
– wyrok Sądu Najwyższego z 20.10.2011 r., III KK 159/11

Tym samym wątpliwości co do stanu faktycznego stanowią przeszkodę dla warunkowego umorzenia postępowania. Wątpliwości mają istotne znaczenie, ponieważ w pewnych przypadkach mogą prowadzić nawet do uwolnienia oskarżonego od odpowiedzialności, wobec obowiązującej w postępowaniu karnym zasady in dubio pro reo (w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego), o której mowa w art. 5 § 2 k.k.

Postępowanie karne może być warunkowo umorzone także wówczas, gdy oskarżony nie przyznaje się do winy. Przyznanie się do winy oskarżonego nie jest przesłanką warunkowego umorzenia postępowania. W praktyce nieprzyznanie się do winy powoduje jednak pewne konsekwencje procesowe, które zostaną wskazane w dalszej części.

Uprzednia niekaralność sprawcy za przestępstwo umyślne

Aby postępowanie karne mogło być warunkowo umorzone, sprawca nie może być karany za przestępstwo umyślne. Nie ma znaczenia, jakie konkretnie umyślne przestępstwo sprawca uprzednio popełnił, lecz fakt, że w jego popełnieniu działał umyślnie (z zamiarem).

Postępowanie karne może być natomiast warunkowo umorzone wobec sprawcy, który uprzednio był karany za przestępstwo nieumyślne lub za wykroczenie.

Wobec sprawcy, który wcześniej został skazany za nieumyślne naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym i spowodowanie wypadku (tj. za przestępstwo z art. 177 § 1 k.k.), postępowanie karne może być warunkowo umorzone.

Dla oskarżonego uprzednio skazanego za przestępstwo umyślne szansą na warunkowe umorzenie kolejnego postępowania karnego może być instytucja zatarcia skazania (art. 106-108 k.k.). Skazanie zatarte jest uważane za niebyłe, a wpis o nim usuwa się z rejestru skazanych.

Karalność oskarżonego sąd będzie ustalał według stanu na dzień wydania wyroku. Oznacza to, że jeśli w toku postępowania uprzednie skazanie się zatrze, postępowanie będzie mogło zostać warunkowo umorzone.

Właściwości i warunki osobiste, postawa sprawcy oraz jego dotychczasowy sposób życia

Właściwości osobiste odnoszą się do cech charakteru sprawcy. Pod uwagę brane będą jego usposobienie, emocjonalność, moralność lub sumienie.

Warunki osobiste odnoszą się do otoczenia sprawcy, rzeczywistości w której żyje. To w szczególności warunki środowiskowe, rodzinne, mieszkaniowe i pracy.

Postawa sprawcy w istocie sprowadza się do jego stosunku do powszechnie uznawanych wartości i dóbr prawnych. Z punktu widzenia możliwości skorzystania z instytucji warunkowego umorzenia postępowania ta postawa musi być prawidłowa, pozytywna, niewymagająca korekty poprzez dalej idące instytucje prawa karnego.

Do postawy sprawcy odnosi się również jego dotychczasowy sposób życia. Postępowanie karne można warunkowo umorzyć po przeprowadzeniu tego postępowania. Dlatego w ocenie dotychczasowego sposobu życia sprawcy znaczenie będzie miał również okres po popełnieniu przez niego przestępstwa.

Pozytywnie na decyzję sądu w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania będzie oddziaływało m.in. pojednanie się ze sprawcą, naprawienie szkody lub zadośćuczynienie pokrzywdzonemu za doznaną krzywdę, a przede wszystkim przestrzeganie porządku prawnego.

Oskarżony musi dołożyć staranności, aby w toku postępowania ujawnić możliwie jak najwięcej korzystnych okoliczności dotyczących jego osoby.

Warunkowe umorzenie postępowania w sprawach karnych skarbowych

Zgodnie z art. 20 § 2 Kodeksu karnego skarbowego (dalej k.k.s.) przepisy art. 67 § 1, 67 i 68 k.k., regulujące instytucję warunkowego umorzenia postępowania, stosuje się odpowiednio w postępowaniu karnym skarbowym.

Odmiennie niż ma to miejsce w Kodeksie karnym, warunkowe umorzenie postępowania karnego skarbowego nie jest ograniczone wysokością ustawowego zagrożenia karą.

Kodeks karny skarbowy szczegółowo reguluje sytuacje, w których warunkowe umorzenie postępowania nie będzie możliwe (art. 41 § 1 k.k.s.).

Zasadniczo Kodeks karny skarbowy nie pozwala na warunkowe umorzenie postępowania w sprawie przestępstw skarbowych popełnionych w warunkach nadzwyczajnego obostrzenia kary, o którym mowa w art. 37 § 1 k.k.s. Przewiduje jednak wyjątki od niektórych wymienionych w nim przypadków, np. sytuację, w której podatek zostaje uiszczony przed zamknięciem przewodu sądowego w pierwszej instancji.

Szczególny przypadek warunkowego umorzenia postępowania karnego w sprawach narkotykowych

Art. 72 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii reguluje szczególny przypadek warunkowego umorzenia postępowania. Dotyczy on sytuacji, w której podejrzaną w sprawie jest osoba, której zarzucono popełnienie przestępstwa zagrożonego karą pozbawienia nieprzekraczającą 5 lat w związku z używaniem przez nią narkotyków.

Jeżeli taka osoba podda się leczeniu lub innemu oddziaływaniu terapeutycznemu, o którym mowa w tym przepisie, postępowanie może zostać zawieszone do czasu jego zakończenia.

Po podjęciu postępowania i ocenie leczenia prokurator może postępowanie prowadzić dalej albo wystąpić do sądu z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania.

W tym szczególnym przypadku postępowanie karne może być warunkowo umorzone także wówczas, gdy sprawca był uprzednio karany.

Okres próby, dozór i obowiązki okresu próby warunkowego umorzenia postępowania

Warunkowe umorzenie postępowania następuje na okres próby. Wynosi on od roku do 3 lat. Okres próby biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.

W okresie próby sprawca może zostać oddany pod dozór, sprawowany np. przez kuratora lub inne podmioty wymienione w art. 67 § 2 k.k. Jeżeli sąd nie oddał sprawcy pod dozór warunkowo umarzając postępowanie, może to uczynić w okresie próby. W tym okresie sąd może także zwolnić od dozoru sprawcę. Będą o tym decydować względy wychowawcze lub niemożliwość albo znaczne utrudnienia w sprawowaniu dozoru z przyczyn niezawinionych przez skazanego.

Wśród obowiązków okresu próby wyróżnia się te, których obowiązek nałożenia na sprawcę wynika z ustawy (obligatoryjne), oraz te, których nałożenie na sprawcę zależy od uznania sądu (fakultatywne).

Obligatoryjne obowiązki okresu próby

Warunkowe umorzenie postępowania wiąże się z koniecznością nałożenia na sprawcę obowiązku naprawienia szkody w całości albo w części. Jeżeli taka możliwość istnieje, sąd nakłada również obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Zamiast tych obowiązków sąd może orzec – również obligatoryjnie – nawiązkę.

Nie w każdym przypadku powstanie obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za krzywdę. Ma to związek z konkretnym przestępstwem, którego dopuścił się oskarżony. Nie wszystkie przestępstwa powodują szkodę lub krzywdę.

Oskarżony musi liczyć się z tym, że warunkowe umorzenie prowadzonego przeciwko niemu postępowania może wywołać konsekwencje finansowe.

Obowiązek uiszczenia podatku w przypadku warunkowego umorzenia postępowania karnego skarbowego

Zgodnie z art. 41 § 2 k.k.s., sąd warunkowo umarzając postępowanie za przestępstwo skarbowe, w którym nastąpiło uszczuplenie podatku lub jego niezapłacenie w terminie, określi obowiązek uiszczenia podatku w całości w wyznaczonym terminie.

Fakultatywne obowiązki okresu próby

Warunkowo umarzając postępowanie karne sąd – według uznania – może nałożyć na sprawcę obowiązek:

1. informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
2. przeproszenia pokrzywdzonego,
3. wykonywania ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
4. powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
5. poddania się terapii uzależnień,
6. poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji,
7. uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,
8. powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób,
9. opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,
10. świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wymiarze nieprzekraczającym 60 000 złotych,
11. zakazu prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w wymiarze do lat 2.

W okresie próby fakultatywne obowiązki mogą być modyfikowane. Sąd może je rozszerzać, zmieniać lub ustanawiać nowe. Od wykonywania nałożonych obowiązków sąd może również zwolnić sprawcę.

Wobec fakultatywnego charakteru wymienionych wyżej obowiązków warunkowe umorzenie postępowania karnego stwarza możliwość uniknięcia przez sprawcę niektórych konsekwencji, które w przypadku skazania poniósłby obligatoryjnie.

Kto może warunkowo umorzyć postępowanie karne?

Uprawnionym do warunkowego umorzenia postępowania jest wyłącznie sąd wyrokiem (art. 341 § 5 Kodeksu postępowania karnego, dalej k.p.k.). Z punktu widzenia postępowania karnego w kontekście warunkowego umorzenia postępowania szczególnie ważne są jego cztery etapy:

1. koniec postępowania przygotowawczego – jeżeli prokurator uzna, że postępowanie przeciwko sprawcy może zostać warunkowo umorzone, może zamiast aktu oskarżenia skierować do sądu wniosek o takie umorzenie (art. 336 § 1 k.p.k.),
2. po skierowaniu sprawy do sądu a przed rozprawą główną – sprawa może być skierowana na posiedzenie celem rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania (art. 339 § 1 pkt 2 k.p.k.),
3. rozprawa główna – może zakończyć się wydaniem wyroku warunkowo umarzającego postępowanie karne (art. 414 § 1 k.p.k.). W jej toku oskarżony może przyjmować postawę ukierunkowaną na wydanie przez sąd takiego wyroku (np. poprzez ograniczenie postępowania dowodowego, zgodnie z art. 388 k.p.k.),
4. postępowanie odwoławcze – również może zakończyć się wydaniem wyroku warunkowo umarzającym postępowanie (art. 458 w zw. z art. 414 § 1 k.p.k.).

Biorąc pod uwagę przebieg postępowania karnego, nieprzyznanie się do winy w praktyce uniemożliwia warunkowe umorzenie postępowania na jednym z dwóch pierwszych etapów. W ten sposób najpierw podejrzany a później oskarżony sam poddaje pod wątpliwość swoją odpowiedzialność, co do której pewność jest warunkiem skorzystania z tej instytucji prawa karnego.

Nieprzyznanie się do winy oskarżonego determinuje konieczność przeprowadzenia postępowania, ale nie wyklucza możliwości jego warunkowego umorzenia po przeprowadzeniu wszystkich niezbędnych czynności dowodowych.

Kto może złożyć wniosek o warunkowe umorzenie postępowania?

Prokurator, ale i sam oskarżony, a nawet pokrzywdzony. Wynika to ze szczególnego uprawnienia, o którym mowa w art. 9 § 2 k.p.k.

Art. 9 k.p.k.
§ 2. Strony i inne osoby bezpośrednio zainteresowane mogą składać wnioski o dokonanie również tych czynności, które organ może lub ma obowiązek podejmować z urzędu.

W kontekście warunkowego umorzenia postępowania, to uprawnienie może być realizowane poprzez złożenie:

• w toku postępowania przygotowawczego wniosku do prokuratora o skierowanie do sądu wniosku o warunkowe umorzenie postępowania karnego,
• po skierowaniu przez prokuratora aktu oskarżenia do sądu wniosku do sądu o skierowanie sprawy na posiedzenie celem rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania,
• po zamknięciu przewodu sądowego wniosku o warunkowe umorzenie postępowania,
• w apelacji wniosku o zmianę wyroku i warunkowe umorzenie postępowania,

We wniosku zasadne jest zaproponowanie okresu próby, obowiązków, które należy na oskarżonego nałożyć, jak również przytoczenie wszystkich okoliczności przemawiających za warunkowym umorzeniem postępowania.

Podjęcie warunkowo umorzonego postępowania

W okresie próby sprawca jest zobowiązany do przestrzegania porządku prawnego oraz wywiązania się z obowiązków nałożonych na niego przez sąd.

Jeżeli w okresie próby sprawca popełni przestępstwo umyślne, za które zostanie prawomocnie skazany, sąd obowiązkowo podejmuje uprzednio warunkowo umorzone postępowanie karne.

Biorąc pod uwagę specyfikę warunkowego umorzenia postępowania należy mieć na uwadze, że podjęte postępowanie z bardzo dużym prawdopodobieństwem zakończy się skazaniem sprawcy.

Samo prowadzenie postępowania nie jest przesłanką obowiązkowego podjęcia postępowania warunkowo umorzonego przez sąd. To może nastąpić tylko w przypadku prawomocnego skazania. W ten sposób realizowana jest zasada domniemania niewinności.

Sąd według uznania może podjąć postępowanie, jeżeli w okresie próby sprawca rażąco narusza porządek prawny, uchyla się od dozoru lub innych nałożonych na niego obowiązków. Co do zasady sąd podejmie postępowanie, jeżeli z tych powodów został uprzednio przez kuratora pisemnie upomniany.

W postępowaniu karnym skarbowym, sąd według uznania może podjąć warunkowo umorzone postępowanie, jeżeli sprawca w okresie próby uchyla się od wykonania określonego obowiązku zapłaty podatku.

Jeżeli wyrok warunkowo umarzający postępowanie uprawomocni się, po upływie okresie próby i 6 miesięcy nie będzie możliwości podjęcia uprzednio warunkowo umorzonego postępowania. Wówczas oskarżony sprawę może uznać za zakończoną.

Szczegółowo kwestię podjęcia warunkowego umorzenia postępowania reguluje art. 68 Kodeksu karnego.

Warunkowe umorzenie postępowania a niekaralność i wpis do Krajowego Rejestru Karnego

Warunkowe umorzenie postępowania nie jest skazaniem. Osoba, w stosunku do której postępowania zostało warunkowo umorzone, nie staje się osobą karaną za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, bowiem za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe nie zostaje jej w tym postępowaniu wymierzona kara.

Warunkowe umorzenie postępowania nie stanowi przeszkody w wykonywaniu zawodu przez osoby, które muszą wykazać swoją niekaralność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Jednak zgodnie z ustawą o Krajowym Rejestrze Karnym fakt prawomocnego warunkowego umorzenia postępowania będzie w nim ujawniony.

Dane te zostaną z rejestru usunięte po upływie okresu próby i dodatkowych 6 miesięcy.

Warunkowe umorzenie postępowania w statystykach

Kwestia warunkowego umorzenia postępowania karnego (WUP) w latach 2006-2016 przedstawia się następująco:

Źródło: Prawomocne skazania z oskarżenia publicznego i warunkowe umorzenia osób dorosłych w Polsce w latach 1999-2016 – czyn główny, Informator Statystyczny Wymiaru Sprawiedliwości

Z przedstawionych statystyk wynika, że rośnie odsetek spraw, w których sądy warunkowo umarzają postępowanie karne. To okoliczność korzystna dla oskarżonych i nie bez znaczenia dla pokrzywdzonych.

Warunkowe umorzenie postępowania a pokrzywdzony

W pewnym uproszczeniu warunkowe umorzenie postępowania karnego to instytucja skierowana do oskarżonego. Jednak w postępowaniu karnym muszą także zostać uwzględnione prawnie chronione interesy pokrzywdzonego i warunkowe umorzenie postępowania nie może ich naruszać. Przesłanki warunkowego umorzenia postępowania karnego uwzględniają te interesy.

Szczególne znaczenie ma naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem lub zadośćuczynienie za wyrządzoną nim krzywdę, których orzeczenie przez sąd ma charakter obligatoryjny. W tym zakresie na początkowym etapie warunkowe umorzenie postępowania ma wymiar konsensualny, oparty na porozumieniu oskarżonego i pokrzywdzonego.

Art. 341 k.p.k.
§ 3. Jeżeli sąd uzna za celowe ze względu na możliwość porozumienia się oskarżonego z pokrzywdzonym w kwestii naprawienia szkody lub zadośćuczynienia, może odroczyć posiedzenie, wyznaczając odpowiedni termin. Na wniosek oskarżonego i pokrzywdzonego, uzasadniony potrzebą dokonania uzgodnień, sąd zarządza stosowną przerwę lub odracza posiedzenie.
§ 4. Sąd orzekając o warunkowym umorzeniu bierze pod uwagę wyniki porozumienia się oskarżonego z pokrzywdzonym w kwestii wskazanej w § 3.

Oskarżony z różnych przyczyn może dążyć do warunkowego umorzenia prowadzonego przeciwko niemu postępowania karnego. Najczęściej jest to potrzeba zachowania statusu osoby niekaranej za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Dla pokrzywdzonego okoliczność ta może być pomocna do osiągnięcia jego celów, jakimi są naprawienie szkody lub zadośćuczynienie za krzywdę.

Warunkowe umorzenie postępowania karnego w praktyce

Problematyka warunkowego umorzenia postępowania karnego ma wiele aspektów, które mogą powodować trudności dla oskarżonego lub pokrzywdzonego.

Oskarżony musi ocenić, czy zarzucany mu czyn jest czynem zabronionym, a jeśli tak – czy jest przestępstwem. W dalszej kolejności musi zbadać, czy w jego przypadku zachodzą przesłanki do warunkowego umorzenia postępowania. Dla osoby niemającej doświadczenia w sprawach karnych szczególnie problematyczne będą ocena stopnia winy i społecznej szkodliwości czynu. Ponadto, o warunkowym umorzeniu postępowania należy myśleć w odniesieniu do całego postępowania, które ma charakter dynamiczny.

Pokrzywdzony natomiast musi wykazać się odpowiednim obeznaniem, aby skorzystać z potencjalnych możliwości, które niesie za sobą procedowanie w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania.