8 stycznia 2021 r. do Sejmu wpłynął poselski projekt o zmianie ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Posłowie proponują w nim rezygnację z instytucji odmowy przyjęcia mandatu karnego oraz kontrowersyjną procedurę odwoławczą od mandatu karnego. Propozycja budzi wątpliwości. Jest niekonstytucyjna oraz niekorzystna dla obywateli, ale także dla funkcjonariuszy Policji i sądów.
Druk sejmowy nr 866 – Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia jest dostępny tutaj.
Mandat karny i postępowanie mandatowe obecnie
Mandat karny jest rodzajem rozstrzygnięcia sprawy o wykroczenie. Mandat karny wydawany jest po przeprowadzeniu postępowania mandatowego, które regulują przepisy rozdziału 17 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (dalej k.p.w.).
Występują trzy rodzaje mandatów. Mandat kredytowy to ten najczęściej występujący w praktyce, otrzymywany fizycznie przez sprawcę. Mandat zaoczny nakładany jest wówczas, gdy sprawcy nie zastano na miejscu popełnienia wykroczenia, ale nie ma wątpliwości co do osoby sprawcy (art. 98 § 4 zdanie pierwsze k.p.w.). Wówczas mandat jest pozostawiany w miejscu, w którym sprawca może go odebrać lub doręczany (np. pocztą). Trzeci rodzaj mandatu nakładany jest na osoby czasowo przebywające w RP lub niemające stałego miejsca zamieszkania albo pobytu. Jego również dotyczą projektowane zmiany. We wpisie skupiam się jednak na mandacie kredytowym i zaocznym, które w największej mierze dotyczą obywateli.
Postępowanie mandatowe prowadzi przede wszystkim Policja (art. 95 § 1 k.p.w.), która mandatem karnym co do zasady może nałożyć karę grzywny w wysokości do 500 zł, a w przypadku zbiegu przepisów – do 1.000 zł (art. 96 § 1 k.p.w.). Grzywna w drodze mandatu karnego w postępowaniu mandatowym może być nałożona co do zasady w sprawach niewątpliwych (art. 97 § 1 k.p.w.).
Art. 97 § 1 k.p.w.
§ 1. W postępowaniu mandatowym, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, funkcjonariusz uprawniony do nakładania grzywny w drodze mandatu karnego może ją nałożyć jedynie, gdy:
1) schwytano sprawcę wykroczenia na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia,
2) (uchylony)
3) stwierdzi popełnienie wykroczenia, w szczególności za pomocą przyrządu kontrolno-pomiarowego lub urządzenia rejestrującego, a sprawca nie został schwytany na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem i nie zachodzi wątpliwość co do sprawcy czynu
– w tym także, w razie potrzeby, po przeprowadzeniu w niezbędnym zakresie czynności wyjaśniających, podjętych niezwłocznie po ujawnieniu wykroczenia. Nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego nie może nastąpić po upływie 60 dni od dnia ustalenia sprawcy wykroczenia.
Sprawca może przyjąć mandat kredytowany (art. 98 § 1 pkt 2 k.p.w.). Z chwilą pokwitowania odbioru mandatu przez ukaranego staje się on prawomocny (art. 98 § 3 zdanie 3 k.p.w.) Sprawca może również zapłacić grzywnę nałożoną mandatem zaocznym, który z chwilą uiszczenia grzywny w odpowiednim terminie staje się prawomocny (art. 98 § 5 zdanie 2 k.p.w.).
Sprawcy przysługuje prawo do odmowy przyjęcia mandatu karnego (art. 97 § 2 k.p.w.).
Art. 97 § 2 k.p.w.
§ 2. Sprawca wykroczenia może odmówić przyjęcia mandatu karnego.
O prawie do odmowy przyjęcia mandatu karnego sprawcę informuje funkcjonariusz nakładający grzywnę, w tym także o skutkach odmowy przyjęcia mandatu karnego (art. 97 § 3 k.p.w.). Tym skutkiem będzie wystąpienie do sądu z wnioskiem o ukaranie przez organ, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę, np. Policję (art. 99 k.p.w.). Ten skutek wystąpi także w przypadku nieuiszczenia w terminie grzywny nałożonej mandatem zaocznym (art. 99 k.p.w.).
Zanim jednak dojdzie do wystąpienia przez organ do sądu z wnioskiem o ukaranie, przeprowadza się czynności wyjaśniające (art. 54 § 1 k.p.w.). Jeżeli okoliczności czynu nie budzą wątpliwości, można ograniczyć się do ich utrwalenia w notatce urzędowej (art. 54 § 3 k.p.w.). Jeżeli jednak budzą wątpliwości, można przeprowadzić odpowiednie dowody, które utrwala się w formie protokołu (art. 54 § 4 k.p.w.). Z chwilą zaistnienia uzasadnionej podstawy do sporządzenia przeciwko sprawcy wniosku o ukaranie organ ma obowiązek niezwłocznego przesłuchania sprawcy, któremu przysługują określone uprawnienia procesowe (art. 54 § 6 k.p.w.).
Art. 54 § 6 k.p.w.
§ 6. Należy niezwłocznie przesłuchać osobę, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie. Osoba taka ma prawo odmówić złożenia wyjaśnień oraz zgłosić wnioski dowodowe, o czym należy ją pouczyć. Przesłuchanie zaczyna się od powiadomienia jej o treści zarzutu wpisanego do protokołu przesłuchania; (…).
Po przeprowadzeniu czynności wyjaśniających i istnieniu podstaw do skierowania do sądu wniosku o ukaranie, organ kieruje do sądu wniosek o ukaranie, który zawiera m.in. określenie zarzucanego obwinionemu czynu stanowiącego wykroczenie ze wskazaniem miejsca, czasu, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz wskazane przez oskarżyciela publicznego dowody (art. 57 § 1 pkt 2 i 3 k.p.w.). Do wniosku o ukaranie dołączane są materiały czynności wyjaśniających lub postępowania przygotowawczego (art. 57 § 4 k.p.w.).
Postępowanie przygotowawcze jest formą procedowania w sprawie o przestępstwo. Zdarza się jednak, że w jego toku ustala się, że czyn nie stanowi przestępstwa, lecz jest wykroczeniem. Wówczas postępowanie przygotowawcze zostaje umorzone, a sprawę przekazuje się odpowiedniemu organowi (np. Policji) do prowadzenia pod kątem wykroczenia.
Tym samym obecnie, w uproszczeniu postępowanie o wykroczenie – postępowanie mandatowe po odmowie przyjęcia przez sprawcę mandatu wygląda następująco:
- Policja prowadzi czynności wyjaśniające, w toku których:
- jeżeli okoliczności czynu nie budzą wątpliwości, ogranicza się je do ich utrwalenia w notatce urzędowej,
- jeżeli okoliczności czynu budzą wątpliwości, możliwe jest przeprowadzenie odpowiednich dowodów,
- w toku czynności wyjaśniających – jeżeli istnieją podstawy do skierowania do sądu wniosku o ukaranie – przesłuchuje się sprawcę, któremu zapewnia się realizację uprawnień procesowych, zwłaszcza prawa do odmowy wyjaśnień oraz inicjatywy dowodowej,
- po zakończeniu czynności wyjaśniających – jeżeli istnieją ku temu podstawy – kieruje się do sądu wniosek o ukaranie; wskazane są w nim dowody winy wnioskowane do przeprowadzenia przed sądem oraz dołączone materiały (dowody) z czynności wyjaśniających.
Natomiast postępowanie mandatowe po przyjęciu mandatu karnego w praktyce kończy się jego wystawieniem oraz – w najprostszym wariancie – dokonaniem przez funkcjonariusza Policji odpowiedniego zapisu o wykroczeniu w notatniku służbowym.
Karę grzywny należy uiścić po uprawomocnieniu się mandatu lub wyroku sądu przypisującego odpowiedzialność za wykroczenie.
Przyczyna proponowanych zmian
Posłowie proponują daleko idące zmiany w ww. procedurze. Prawo do odmowy przyjęcia mandatu (art. 97 § 2 k.p.w.) zostałoby uchylone, a w związku z tym wprowadzona zostałaby specyficzna procedura odwołania, regulowana w nowych art. 99a-99d k.p.w.
Celem nowelizacji jest usprawnienie postępowania w sprawach o wykroczenia oraz odciążenie sędziów sądów powszechnych od obowiązków związanych z rozpoznawaniem spraw o wykroczenia.
“Projektowana ustawa ma na celu usprawnienie postępowania w sprawach o wykroczenia oraz odciążenie sędziów sądów powszechnych od obowiązków związanych z rozpoznawaniem spraw o wykroczenia (…). Propozycje zawarte w projekcie odnoszą się do (…) zaskarżania mandatów karnych. (…) Proponuje się rezygnację z instytucji odmowy przyjęcia mandatu na rzecz możliwości zaskarżenia nałożonego mandatu karnego do sądu. Jak wskazuje praktyka, przeważająca większość spraw o wykroczenia wnoszonych do sądu w związku z odmową przyjęcia mandatu przez sprawcę kończy się wydaniem prawomocnego wyroku skazującego. Poza tym odmowa przyjęcia mandatu przez sprawcę niejednokrotnie ma charakter impulsywny i nieprzemyślany, a w konsekwencji powoduje konieczność podjęcia szeregu czynności związanych z wytoczeniem oskarżenia w sprawie o wykroczenie. Rozstrzygnięcie w postępowaniu mandatowym po wniesieniu sprawy nie jest już możliwe.”
– z uzasadnienia projektu ustawy
Postępowanie mandatowe według projektu ustawy
Zgodnie z projektem ustawy sprawca utraciłby prawo do odmowy przyjęcia mandatu (uchylenie art. 97 § 2 k.p.w.), a w związku z nałożeniem grzywny mandatem karnym funkcjonariusz informowałby sprawcę o prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia, oraz o treści projektowanego art. 99a § 6 k.p.w. – zgodnie z którym sąd na skutek odwołania może orzec na niekorzyść sprawcy (projektowany art. 97 § 3 k.p.w.).
Projektodawca wprowadza istotne zmiany w kwestii prawomocności i wykonalności mandatów karnych.
“Z tych względów proponuje się przyjęcie założenia, że grzywna nałożona przez funkcjonariusza staje się wykonalna na dotychczasowych zasadach, a ukarany nie może odmówić przyjęcia mandatu. (…) W pozostałych sytuacjach ukarany będzie mógł zaskarżyć w terminie 7 dni do sądu rejonowego nałożony mandat karny, w zakresie zarówno co do winy, jak i co do kary. Mandat karny będzie pozostawał w mocy do czasu jego uchylenia. Mandat karny będzie również wykonalny na dotychczasowych zasadach, chyba że sąd wstrzyma jego wykonalność.”
– z uzasadnienia projektu ustawy – druk 866
W świetle projektowanych zmian mandaty karne nie będą stawały się wykonalne na dotychczasowych zasadach, jak twierdzą projektodawcy.
Projektodawca w związku z uchyleniem prawa do odmowy przyjęcia mandatu, które rekompensuje procedurą odwoławczą, sprawił, że odbierane mandaty karne nie będą prawomocne – wynika to z faktu możliwości ich zaskarżenia w zwyczajnym toku instancyjnym (wyjątek dotyczy uiszczonego mandatu kredytowanego, o którym mowa w art. 98 § 4 k.p.w.). Brak prawomocności ukarania ma nie być przeszkodą do wykonania kary grzywny nałożonej mandatem – wobec uznania grzywny za nałożoną z chwilą odbioru mandatu. Co więcej, w projektowanym art. 98 § 8 k.p.w. mowa jest o tzw. fikcji odbioru mandatu – tym samym w praktyce każdy mandat będzie traktowany jako odebrany. Wstrzymać wykonanie mandatu będzie mógł jedynie sąd rozpoznający sprawę – ale dopiero po wniesieniu odwołania (projektowany art. 99a § 4 k.p.w.).
Tym samym karę grzywny będzie trzeba uiścić w określonym terminie albo zostanie ona wyegzekwowana – niezależnie od tego, że mandat, którym została nałożona grzywna, jest nieprawomocny i przysługuje od niego odwołanie do sądu.
Art. 98 § 3 k.p.w. (obecne brzmienie)
§ 3. (…) Mandat karny (…) [kredytowany] powinien zawierać pouczenie o obowiązku uiszczenia grzywny w terminie 7 dni od daty przyjęcia mandatu oraz o skutkach nieuiszczenia grzywny w terminie. Staje się on prawomocny z chwilą pokwitowania jego odbioru przez ukaranego.
Art. 98 § 3 k.p.w. (projektowane brzmienie)
§ 3. (…) Mandat karny(…)[kredytowany] powinien zawierać pouczenie o obowiązku uiszczenia grzywny w terminie 7 dni od daty jej nałożenia oraz o skutkach nieuiszczenia grzywny w terminie. Grzywnę uważa się za nałożoną takim mandatem z chwilą jego odbioru przez ukaranego.
Art. 98 § 5 k.p.w. (obecne brzmienie)
§ 5. Mandat karny (…) [zaoczny] powinien wskazywać organ, na rzecz którego w terminie 14 dni ukarany może uiścić grzywnę, oraz informować o skutkach jej nieuiszczenia w tym terminie. Mandat ten staje się prawomocny z chwilą uiszczenia uprawnionemu organowi grzywny we wskazanym terminie. Termin do uiszczenia grzywny liczy się od dnia:
1) wystawienia mandatu – w przypadku, o którym mowa w § 4 pkt 1;
2) doręczenia mandatu – w przypadku, o którym mowa w § 4 pkt 2.
Art. 98 § 5-8 k.p.w. (projektowane brzmienie)
§ 5. Mandat karny (…) [zaoczny] powinien wskazywać organ, na rzecz którego w terminie 14 dni ukarany może uiścić grzywnę, oraz informować o skutkach jej nieuiszczenia w tym terminie. Termin do uiszczenia grzywny liczy się od dnia:
1) wystawienia mandatu – w przypadku, o którym mowa w § 4 pkt 1;
2) doręczenia mandatu – w przypadku, o którym mowa w § 4 pkt 2.
§ 6. Mandat karny (…) [zaoczny] staje się prawomocny z chwilą uiszczenia uprawnionemu organowi grzywny we wskazanym terminie – w przypadku, o którym mowa w § 4 pkt 1.
§ 7. Grzywnę uważa się za nałożoną mandatem karnym (…) [zaocznym] z chwilą jego odbioru przez ukaranego – w przypadku, o którym mowa w § 4 pkt 2.
§ 8. W razie odmowy odbioru mandatu lub odmowy albo niemożności pokwitowania odbioru mandatu przez ukaranego, funkcjonariusz sporządza na mandacie odpowiednią wzmiankę; wówczas mandat uznaje się za odebrany.
Art. 99a § 4 k.p.w. (projektowane brzmienie)
§ 4. Sąd może wstrzymać wykonanie zaskarżonego mandatu karnego.
Projektowane rozwiązania są niekonstytucyjne. Stwarzają bowiem możliwość wykonania kary nałożonej za czyn zabroniony pomimo braku prawomocnego rozstrzygnięcia w przedmiocie winy. Stoi to w oczywistej sprzeczności z zasadą wyrażoną w art. 42 ust. 3 Konstytucji RP.
Art. 42 ust. 3 Konstytucji RP
Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem.
Nulla poena sine culpa – nie ma kary bez winy. Sankcja w postaci kary nie może istnieć bez uprzedniego, prawomocnego stwierdzenia winy sprawcy.
Skutkiem projektowanych rozwiązań będzie również pozbawienie ukaranego prawa do obrony w postępowaniu o wykroczenie przed skierowaniem sprawy do rozpoznania przez sąd.
Obecnie odmowa przyjęcia mandatu skutkuje prowadzeniem czynności wyjaśniających, w toku których co do zasady obligatoryjnie przesłuchuje się sprawcę i stwarza mu się możliwość zgłaszania wniosków dowodowych (art. 54 § 6 k.p.w.). Teoretycznie jest więc możliwe, że wobec ustaleń przeprowadzonego postępowania dowodowego inicjowanego przez sprawcę może w ogóle nie dojść do skierowania do sądu wniosku o ukaranie. Tymczasem według projektowanych przepisów w związku z wydaniem mandatu karnego w ogóle nie będzie postępowania z udziałem sprawcy przed organem, który go wydał. Arbitralność rozstrzygnięć w postępowaniach mandatowych osłabi zaufanie obywateli do organów ścigania, m.in. Policji.
Co więcej, sędzią w postępowaniu mandatowym stanie się w istocie funkcjonariusz Policji, który wystawi mandat – pomimo, że uczestniczył w zdarzeniu (w ujawnieniu wykroczenia) jako świadek. Projektowane przepisy przewidują m.in. możliwość utrzymania w mocy zaskarżonego mandatu przez sąd rozpoznający odwołanie. (projektowany art. 98 § 7 k.p.w.).
W standardzie procesowym sędzia będący świadkiem czynu podlega wyłączeniu z mocy prawa od udziału w sprawie go dotyczącej (iudex inhabilis, art. 40 § 1 pkt 4 Kodeksu postępowania karnego, dalej k.p.k., stosowany w sprawach o wykroczenia) – nie jest bowiem osobą niezależną i bezstronną. Takie rozwiązanie godzi w konstytucyjną zasadę wyrażoną w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.
Art. 45 ust. 1 Konstytucji RP
Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Postępowanie odwoławcze od mandatu karnego
W związku z projektowanym uchyleniem prawa do odmowy przyjęcia mandatu karnego (art. 97 § 2 k.p.w.) wprowadzone ma zostać postępowanie odwoławcze od nieprawomocnego mandatu (projektowane art. 99a-99d k.p.w.).
Ukarany będzie mógł odwołać się bezpośrednio do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce popełnienia wykroczenia w terminie 7 dni od dnia nałożenia grzywny mandatem karnym (projektowany art. 99a § 1 k.p.w.). W odwołaniu ukarany powinien wskazać zakres zaskarżenia – czy zaskarża on mandat co do winy czy co do kary oraz wszystkie znane mu dowody na poparcie swoich twierdzeń (projektowany art. 99a § 2 k.p.w.). Ukarany nie będzie mógł w postępowaniu sądowym powoływać innych dowodów niż wskazane w odwołaniu, chyba że nie były mu one znane w chwili wniesienia odwołania (projektowany art. 99a § 5 k.p.w.).
Taka prekluzja dowodowa jest niedopuszczalna w postępowaniu karnym, godzi w prawo do obrony gwarantowane w art. 42 ust. 2 Konstytucji RP.
Art. 42 ust 2 Konstytucji RP
Każdy, przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania.
Co istotne, projektowane przepisy nie powodują odwrócenia ciężaru dowodu, a jedynie wprowadzają czasowe ograniczenia dowodowe dla ukaranego. Ciężar udowodnienia winy nadal spoczywa na oskarżycielu publicznym. W sprawach o wykroczenie stosuje się art. 5 § 1 k.p.k.
Art. 5 § 1 k.p.k.
Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem.
Ciężar udowodnienia spoczywa na tym, który oskarża.
Sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu odwołania będzie mógł orzec na niekorzyść oskarżonego (projektowany art. 99a § 6 k.p.w.) – tj. np. orzec karę surowszą niż nałożoną nieprawomocnym mandatem karnym. To w istocie przełamanie zasady reformationis in peius (zakazu orzekania na niekorzyść w przypadku środka odwoławczego wywiedzionego wyłącznie na korzyść sprawcy). Każde odstępstwo od tej zasady budzi kontrowersje, jednak występuje w praktyce – np. przy sprzeciwie od wyroku nakazowego.
Rozpoznając sprawę sąd będzie mógł utrzymać w mocy zaskarżony mandat karny, uchylić mandat karny i orzec co do istoty sprawy lub umorzyć postępowanie (projektowany art. 99a § 7 k.p.w.), stosując odpowiednio przepisy dotyczące apelacji oraz postępowania apelacyjnego (projektowany art. 99a § 8 k.p.w.) Od wyroku sądu będzie przysługiwać apelacja, w której odpowiednio stosowane będą wspomniane wyżej przepisy o prekluzji dowodowej (projektowany art. 99b § 1 i 2 k.p.w.).
Los uiszczonej lub wyegzekwowanej grzywny
Projektodawca zaplanował zmianę w Kodeksie karnym wykonawczym (dalej k.k.w.), poprzez dodanie w tej ustawie art. 52b.
Art. 52b k.k.w. (projektowane brzmienie)
Na poczet grzywny orzeczonej za wykroczenie w rozumieniu niniejszego rozdziału zlicza się kwoty uiszczone lub wyegzekwowane z tytułu grzywny nałożonej mandatem karnym za to samo wykroczenie.
Projekt ustawy milczy natomiast na temat zwrotu bezpodstawnie uiszczonej lub wyegzekwowanej grzywny – na przykład w sytuacji uniewinnienia sprawcy od zarzucanego mu czynu, za który został ukarany mandatem karnym.
Postępowanie po wniesieniu odwołania. Skutki projektu dla Policji
O wniesieniu odwołania sąd będzie zawiadamiał m.in. w terminie 3 dni organ, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę zaskarżonym mandatem karnym (np. Policję), wzywając do nadesłania w terminie 7 dni materiałów sprawy; organ ten będzie uprawniony do występowania w sprawie w charakterze oskarżyciela publicznego (projektowany art. 99a § 3 pkt 1 k.p.w.).
Projektowane zmiany w postępowaniu mandatowym będą miały negatywny wpływ na pracę funkcjonariuszy Policji, zwłaszcza przy prostych sprawach dotyczących np. wykroczeń przeciwko porządkowi publicznemu (np. zakłócanie spokoju, art. 51 § 1 Kodeksu wykroczeń) lub przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym.
Według obecnego modelu postępowania mandatowego w uproszczeniu istnieją dwie możliwości:
- sprawca przyjmuje mandat, który z chwilą przyjęcia (uiszczenia) staje się prawomocny; w najprostszym możliwym wariancie funkcjonariusz Policji fakt ujawnienia i ukarania za wykroczenie spisuje w notatniku służbowym i sprawa zostaje zakończona,
- sprawca nie przyjmuje mandatu; wówczas Policja podejmuje czynności wyjaśniające zmierzające do skierowania do sądu wniosku o ukaranie, np. sporządza notatkę służbową, gromadzi dowody oraz przygotowuje wniosek o ukaranie, który następnie kieruje do sądu.
Według projektowanego modelu postępowanie mandatowe będzie wyglądać następująco:
- funkcjonariusz Policji nakłada grzywnę mandatem karnym; ukarany nie ma możliwości odmowy przyjęcia mandatu, a nałożona na niego grzywna jest wykonalna – musi ją zapłacić, albo zostanie wyegzekwowana,
- od każdego nałożonego mandatu przysługuje prawo odwołania do sądu – w terminie 7 dni od odbioru mandatu,
- po wniesieniu odwołania Policja w ciągu 3 dni otrzyma informację, że wpłynęło odwołanie i będzie miała 7 dni by przedłożyć sądowi materiały sprawy.
Tym samym w obecnym modelu postępowania mandatowego przyjęcie mandatu co do zasady zamyka sprawę o wykroczenie, a jedynie odmowa przyjęcia mandatu determinuje ewentualną konieczność podjęcia czynności wyjaśniających w związku z koniecznością skierowaniem sprawy o wykroczenie do rozpoznania przez sąd. W praktyce z chwilą przyjęcia mandatu funkcjonariusz Policji może o sprawie zapomnieć, natomiast już od chwili odmowy przyjęcia mandatu może planować i podejmować czynności wyjaśniające i dowodowe do konkretnej sprawy, w której odmówiono przyjęcia mandatu.
W projektowanym modelu postępowania mandatowego – wobec tego, że od każdego mandatu karnego będzie można się odwołać – każda, nawet najprostsza sprawa zakończona mandatem karnym w praktyce będzie determinować uprzednią konieczność podjęcia czynności wyjaśniających lub dowodowych, koniecznych do obrony przed sądem uznania w mandacie karnym winy sprawcy przez funkcjonariusza Policji, to jest co najmniej sporządzenia notatki służbowej w związku z ujawnieniem i ukaraniem sprawcy mandatem karnym za wykroczenie, zawierającej wskazanie rodzaju czynności, czasu i miejsca oraz osób uczestniczących, a także krótki opis przebiegu czynności i podpis osoby, która sporządziła notatkę (vide art. 54 § 3 k.p.w.).
Należy podkreślić, że przekazywane sądowi materiały sprawy (projektowany art. 99a § 3 pkt 1 k.k.w.) będą musiały istnieć w ukarania sprawcy wykroczenia mandatem oraz że w tych materiałach będą musiały znaleźć się dowody winy (wobec ciężaru dowodu). W projektowanym przepisie mowa jest niewątpliwie o materiałach sprawy, które już powstały. Należy wykluczyć możliwość uzupełnienia materiałów sprawy po ukaraniu mandatem karnym na potrzebę postępowania odwoławczego – stanowiłoby to ingerencję w materiał dowodowy, który legł u podstaw ukarania za wykroczenie mandatem karnym.
Sama wzmianka o ujawnieniu wykroczenia i ukaraniu mandatem karnym w notatniku służbowym funkcjonariusza Policji będzie niewystarczająca. Jeśli będzie niedokładna, może być potencjalnie łatwa do podważenia w postępowaniu przed sądem.
PRZYKŁAD
Funkcjonariusz Policji danego dnia ujawnił 7 wykroczeń zakłócania spokoju lub porządku publicznego (art. 51 § 1 Kodeksu wykroczeń), zachowania sprawców były podobne. 1 osoba kwestionuje swoją odpowiedzialność.
Obecne przepisy
Stosując obecne przepisy funkcjonariusz Policji ukarał 6 osób mandatami karnymi (które zostały przyjęte) i zakończył 6 spraw. 1 osoba odmówiła przyjęcia mandatu. Wniosek o ukaranie do sądu zostanie skierowany tylko w stosunku do tej 1 osoby, która odmówiła przyjęcia mandatu i tylko w związku z jej czynem prowadzone będą czynności wyjaśniające, które funkcjonariusz Policji może podjąć jeszcze na miejscu zdarzenia.
Projektowane przepisy
Stosując proponowane przepisy funkcjonariusz Policji ukarze mandatem karnym wszystkie 7 osób. Każda z tych osób uzyska prawo do wniesienia odwołania od mandatu. Funkcjonariusz Policji nie może zakładać, które z tych osób skorzystają z tego uprawnienia, dlatego musi uprzednio podjąć czynności wyjaśniające, konieczne do obrony uznania przez niego mandatem karnym winy sprawcy przed sądem, w przypadku każdej z tych spraw – w praktyce co najmniej sporządzić 7 notatek służbowych, zgodnie z wytycznymi z art. 54 § 3 k.p.w. Jest to tym bardziej istotne wobec podobieństwa ujawnionych wykroczeń. Nie sporządzając szczegółowych notatek funkcjonariusz Policji – przesłuchiwany przed sądem w charakterze świadka – może nie być w stanie odtworzyć przebiegu zdarzeń lub mylić poszczególne zdarzenia, czym podważy wiarygodność oskarżenia.
Konieczność szczegółowego dokumentowania każdego ujawnionego wykroczenia w związku z ukaraniem mandatem karnym wpłynie na wykrywalność czynów zabronionych.
W praktyce może pojawić się również problem jakości materiałów sprawy, które będą kierowane do sądu przez organ w związku z koniecznością rozpatrzenia odwołania od mandatu karnego. Jest niejasne, czy materiały sprawy będą aktami sprawy o wykroczenie, zawierającymi dowody zgromadzone zgodnie z procedurą, lecz pozbawionymi jedynie wieńczącego je wniosku o ukaranie, czy też będzie to na przykład kserokopia notatnika służbowego funkcjonariusza Policji z dnia, w którym nałożył grzywnę w drodze mandatu karnego, będącego przedmiotem zaskarżenia.
Może się wówczas wykształcić praktyka zaskarżania mandatów karnych “w ciemno” motywowana założeniem, że być może funkcjonariusz Policji nie zgromadził materiału dowodowego koniecznego do wykazania winy sprawcy. W ocenie dowodów kluczową rolę odegrają sądy.
Skutki projektu dla sądów
Projektowana nowelizacja może wywołać odwrotny skutek od zamierzonego w kontekście odciążenia sądów.
“W konsekwencji proponowanych regulacji, w szczególności przerzucenia ciężaru procesowego zaskarżenia mandatu na ukaranego, należałoby się spodziewać znacznego zmniejszenia wpływu spraw o wykroczenia do sądu. Ponadto proponowane postępowanie odciążyłoby funkcjonariuszy od składania dużej liczby wniosków o ukaranie, na rzecz przekazania do sądu materiałów sprawy.”
– z uzasadnienia projektu ustawy
Jest to błędne założenie. Po ewentualnym wejściu w życie proponowanych przepisów ci, którzy dziś odmawiają przyjęcia mandatu karnego – wniosą od niego odwołanie. Natomiast ci, którzy dziś przyjęliby mandat karny – uzyskają prawo do wniesienia odwołania od mandatu karnego, z którego być może po namyśle jednak skorzystają. Tym samym proponowana nowelizacja zwiększa potencjalną liczbę spraw o wykroczenia rozpoznawanych przez sądy.
Co więcej, jako że wnioski dowodowe ukaranego mandatem karnym będą mogły być zgłoszone i przeprowadzone dopiero przed sądem – wobec pozbawienia ukaranego mandatem karnym prawa do obrony w postępowaniu przed organem – w oczywisty sposób wydłuży to postępowanie sądowe, a tym samym obciąży sądy.
Podyskutuj o wpisie i polub mój blog na Facebooku. Udostępniając ten wpis w swoich mediach społecznościowych wspierasz moją działalność na blogu. Dziękuję!
