Nadzwyczajne złagodzenie odpowiedzialności za wykroczenie

Prawo wykroczeń reguluje odpowiedzialność karną za czyny, które uznawane są za społecznie szkodliwe. W praktyce zdarzają się sytuacje, w których karanie za wykroczenie nie byłoby adekwatne do czynu sprawcy. Nadzwyczajne złagodzenie odpowiedzialności za wykroczenie jest jedną z instytucji, która pomaga uniknąć niesłusznej konsekwencji.

Nadzwyczajne złagodzenie odpowiedzialności za wykroczenie zostało uregulowane w art. 39 § 1 Kodeksu wykroczeń (dalej k.w.).

Art. 39 k.w.
§ 1. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie można – biorąc pod uwagę charakter i okoliczności czynu lub właściwości i warunki osobiste sprawcy – zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary albo odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego.

Przepis określa, w jaki z trzech sposobów odpowiedzialność za wykroczenie może być nadzwyczajnie złagodzona. Może to nastąpić poprzez:

1. nadzwyczajne złagodzenie kary za wykroczenie,
2. odstąpienie od wymierzenia kary za wykroczenie,
3. odstąpienie od wymierzenia środka karnego za wykroczenie.

Nie ma możliwości nadzwyczajnego złagodzenia środka karnego za wykroczenie.

Przepisy art. 39 § 1 i 2 KW przewidują możliwość nadzwyczajnego złagodzenia jedynie kary, a nie środka karnego, jakim jest zakaz prowadzenia pojazdów.
– wyrok Sądu Najwyższego z 26.09.2001 r., IV KKN 201/01

Nadzwyczajne złagodzenie odpowiedzialności stanowi szczególną szansę dla obwinionych za wykroczenia, za których popełnienie środek karny orzekany jest przez sąd obligatoryjnie. Przykładem i zarazem najczęstszym przypadkiem jest wykroczenie jazdy po alkoholu lub narkotykach, za który orzekany jest obligatoryjny zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych.

Nadzwyczajne złagodzenie kary za wykroczenie

Sposób nadzwyczajnego złagodzenia kary za wykroczenie określa art. 39 § 2 k.w.

Art. 39 k.w.
§ 2. Nadzwyczajne złagodzenie polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju.

W praktyce wymierzenie kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia będzie dotyczyło grzywny, natomiast kary łagodniejszego rodzaju sytuacji, w których określony typ wykroczenia jest zagrożony surowszymi sankcjami, obok których nie występują łagodniejsze alternatywy.

Art. 18 k.w.
Karami są:
1) areszt;
2) ograniczenie wolności;
3) grzywna;
4) nagana.

Przesłanki nadzwyczajnego złagodzenia odpowiedzialności za wykroczenie

Analizując, czy zachodzi wypadek zasługujący na szczególne uwzględnienie, sąd będzie brał pod uwagę charakter i okoliczności czynu lub właściwości i warunki osobiste sprawcy. W przepisie są one wymienione w sposób alternatywny, co powoduje, że dla zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia odpowiedzialności za wykroczenie wystarczające jest wykazanie tylko jednej z nich.

Charakter i okoliczności czynu

Ta przesłanka odnosi się do zdarzenia, które legło u podstaw odpowiedzialności za wykroczenie. Ocenie będzie podlegało m.in.:

• dobro prawne, które zostało naruszone (np. bezpieczeństwo w ruchu drogowym),
• sposób, w jaki doszło do naruszenia dobra prawnego. Chodzi o tzw. stopień naruszenia reguł ostrożności z dobrem prawnym (np. nieznaczne przekroczenie prędkości w obszarze niezabudowanym),
• sposób, w jaki sprawca działał, w tym motywacja, która nim kierowała,
• rozmiar szkody spowodowanej przez zachowanie sprawcy,
• inne okoliczności towarzyszące lub wywołane zachowaniem sprawcy.

Właściwości i warunki osobiste sprawcy

Usposobienie, emocjonalność, moralność czy sumienie sprawcy będą oceniane w kontekście właściwości osobistych sprawcy. Natomiast rzeczywistość, w której sprawca żyje, jego warunki środowiskowe, rodzinne, mieszkaniowe i pracy, będą stanowić podstawę oceny warunków osobistych. Sąd będzie brał pod uwagę dotychczasowe życie sprawcy oraz jego postawę w toku postępowania.

Wypadki zasługujące na szczególne uwzględnienie

Zastosowanie instytucji nadzwyczajnego złagodzenia odpowiedzialności może mieć miejsce jedynie w wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie. Oznacza to, że charakter i okoliczności konkretnego czynu oraz właściwości i warunki osobiste określonego sprawcy w kontekście wymierzenia odpowiedzialności muszą odegrać szczególne rolę i mieć wyjątkowy charakter.

Sprawca wykroczenia musi dołożyć odpowiednich starań, by przekonać sąd, że okoliczności jego konkretnej sprawy stanowią wypadek zasługujący na szczególne uwzględnienie.

Nadzwyczajne złagodzenie odpowiedzialności za wykroczenie w praktyce

Instytucja nadzwyczajnego złagodzenia odpowiedzialności za wykroczenie, o której mowa w art. 39 k.w., ma charakter wyjątkowy. Wymaga przedstawienia korzystnych dla obwinionego okoliczności i przekonania sądu do jego racji. Nierzadko wymaga to doświadczenia procesowego.