Ponowna jazda po alkoholu lub narkotykach

Zdarza się, że jazda po alkoholu lub narkotykach nie ma charakteru incydentalnego. Ponowna jazda po alkoholu lub narkotykach sprawcy uprzednio karanego za przestępstwo jazdy po alkoholu lub narkotykach skutkować będzie surowszą odpowiedzialnością karną.

Odpowiedzialność karna za przestępstwo ponownej jazdy po alkoholu lub narkotykach została uregulowana w art. 178a § 4 Kodeksu karnego (dalej k.k.).

Art. 178a k.k.
§ 4. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 [jazda po alkoholu lub pod wpływem narkotyków] był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (…), podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Przepis ten określa więcej przypadków, w których zachodzą podstawy do zastosowania surowszej odpowiedzialności wobec sprawcy przestępstwa ponownej jazdy pod alkoholu lub narkotykach.

W pewnym uproszczeniu surowsza odpowiedzialność karna sprawcy będzie się wiązać z uprzednią karalnością za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, popełnione po alkoholu lub pod wpływem narkotyków, lub za które orzeczono zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych.

Ponowna jazdy po alkoholu. Najczęstszy przypadek przestępstwa

Najczęstszym przypadkiem jest sytuacja wskazana w przytoczonym powyżej fragmencie przepisu art. 178a § 4 k.k., w której sprawca uprzednio prawomocnie skazany za przestępstwo jazdy po alkoholu lub narkotykach, o którym mowa w art. 178a § 1 k.k., popełnia ponownie przestępstwo jazdy po alkoholu lub pod wpływem narkotyków.

Uprzednia karalność za wykroczenie jazdy po alkoholu lub pod wpływem narkotyków lub za wykroczenie przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, za które orzeczono zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, nie będzie skutkować odpowiedzialnością karną przewidzianą za przestępstwo z art. 178a § 4 k.k.

Przestępstwo ponownej jazdy po alkoholu lub narkotykach, o którym mowa w art. 178a § 4 k.k. jest odrębnym od przestępstwa jazdy po alkoholu lub narkotykach (tj. popełnionym po raz pierwszy).

Podstawą odpowiedzialności za oba te przestępstwa są zasadniczo takie same okoliczności.

Różnice pojawiają się w zakresie prawnokarnych konsekwencji, które są surowsze w przypadku ponownej jazdy po alkoholu lub pod wpływem narkotyków, o której mowa w art. 178a § 4 k.k.

Odpowiedzialność karna za ponowną jazdę po alkoholu lub pod wpływem narkotyków

Zagrożenie karą za przestępstwo ponownej jazdy po alkoholu lub po narkotykach

Przestępstwo z art. 178a § 4 kodeksu karnego zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Przestępstwo ponownej jazdy po alkoholu lub pod wpływem narkotyków a warunkowe umorzenie postępowania karnego

W omawianym, najczęstszym przypadku, kiedy postępowanie w sprawie o przestępstwo ponownej jazdy po alkoholu lub po narkotykach jest następstwem uprzedniej karalności za przestępstwo jazdy po alkoholu lub narkotykach, o którym mowa w art. 178a § 1 k.k., co do zasady nie ma możliwości zastosowania przez sąd instytucji warunkowego umorzenia postępowania.

Wynika to z braku spełnienia przesłanki uprzedniej niekaralności za przestępstwo umyślne, o której mowa w art. 66 § 1 k.k.

Należy jednak mieć na uwadze, że uprzednia karalność sprawcy będzie oceniana na dzień wydania przez sąd wyroku.

Fakt zatarcia z mocy prawa wcześniejszego prawomocnego skazania za przestępstwo określone w art. 178a § 1 k.k. lub wymienione w art. 178a § 4 k.k., zaistniały w dacie wyrokowania co do popełnienia czynu określonego w art. 178a § 1 k.k., uniemożliwia przyjęcie odpowiedzialności sprawcy na podstawie art. 178a § 4 k.k. także wtedy, gdy do popełnienia tego czynu doszło przed upływem okresu niezbędnego do zatarcia wcześniejszego skazania. Prawomocność wyroku skazującego stanowi warunek konieczny do przerwania biegu terminu do zatarcia skazania za uprzedni czyn.
– wyrok Sadu Najwyższego z 1.04.2016 r., III KK 427/15

Tym samym w toku trwającego postępowania karnego może dojść do zatarcia uprzedniego skazania, co skutkować będzie zmianą kwalifikacji prawnej czynu na art. 178a § 1 k.k., który umożliwia warunkowe umorzenie postępowania.

Warunkowe zawieszenie kary pozbawienia wolności wobec sprawcy przestępstwa ponownej jazdy w stanie nietrzeźwości lub po narkotykach

Orzeczenie kary pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającym jednego roku daje sądowi możliwość zastosowania wobec sprawcy środka związanego z poddaniem go próbie, jakim jest warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności, o którym mowa w art. 69 k.k.

W przypadku sprawcy przestępstwa określonego w art. 178a § 4 k.k., ustawodawca zaostrzył kryteria możliwości stosowania warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, ograniczając je jedynie do przypadków szczególnie uzasadnionych.

Art. 69 k.k.
§ 4 Wobec sprawcy (…) przestępstwa określonego w art. 178a § 4 [ponowna jazda po alkoholu lub pod wpływem narkotyków] sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach.

Szczególnie uzasadnione wypadki, o których mowa w art. 69 § 4 k.k.

W sprawie o ponowną jazdę po alkoholu lub pod wpływem narkotyków warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności ma charakter szczególny, nadzwyczajny, i zależy od uznania sądu.

Ustawodawca nie sprecyzował, co należy rozumieć przez “szczególnie uzasadnione przypadki”, o których mowa w art. 69 § 4 k.k., pozostawiając to ocenie Sądu orzekającego.
– wyrok Sądu Okręgowego w Kielcach z 21.11.2013 r., IX Ka 1423/13

Oceniając, czy zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek, sąd będzie brał pod uwagę m.in. okoliczności popełnienia obu czynów, zwłaszcza stężenie alkoholu lub narkotyków w organizmie sprawcy, okres, który minął od popełnienia poprzedniego przestępstwa jazdy po alkoholu lub pod wpływem narkotyków, właściwości i warunki osobiste oskarżonego.

Wszystkie ustalone okoliczności muszą uzasadniać uznania przypadku za nietypowy i wskazywać na jego szczególny charakter.

Sądy różnie podchodzą do kwestii szczególnie uzasadnionego przypadku. Sprawca przestępstwa ponownej jazdy po alkoholu lub pod wpływem narkotyków musi dołożyć szczególnej staranności, by ujawnić w toku postępowania wszystkie okoliczności uzasadniające warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności.

Kara grzywny albo kara ograniczenia wolności za przestępstwo ponownej jazdy po alkoholu lub pod wpływem narkotyków

Z uwagi wejście w życie w dniu 24.06.2020 r. przepisów nowelizujących m.in. Kodeks karny (Dz.U. 2020.1086 ze zm.) kwestia grzywny albo kary ograniczenia wolności za przestępstwo ponownej jazdy po alkoholu lub narkotykach kształtuje się odmiennie wobec zmiany art. 37a k.k.

Stan prawny dotyczący czynów popełnionych przed 24.06.2020 r.

O ile art. 178a § 4 k.k. obok kary pozbawienia wolności nie wymienia alternatywnie innych kar, istnieje możliwość orzeczenia za to przestępstwo kary grzywny albo kary ograniczenia wolności.

Możliwość ta wynika z górnej granicy ustawowego zagrożenia, tj. kary 5 lat pozbawienia wolności, oraz instytucji, o której mowa w art. 37a k.k.

Art. 37a k.k.
Jeżeli ustawa przewiduje zagrożenie karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, można zamiast tej kary orzec grzywnę albo karę ograniczenia wolności, o której mowa w art. 34 § 1a pkt 1 lub 4.

Stan prawny dotyczący czynów popełnionych po 24.06.2020 r.

Z dniem 24.06.2020 r. art. 37a k.k. obowiązuje w nowym brzmieniu:

Art. 37a k.k.
§ 1. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, jeżeli równocześnie orzeka środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek.
§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się do sprawców, którzy popełniają przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.

Wobec ustawowego zagrożenia karą za przestępstwo z art. 178a § 4 k.k. (tj. tylko kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5) oraz – w przypadku skazania – co do zasady obligatoryjnego orzeczenia środka karnego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych nadal istnieje możliwość orzeczenia kary grzywny lub ograniczenia wolności za przestępstwo ponownej jazdy po alkoholu lub narkotykach.

Zakaz prowadzenia pojazdów w sprawie o przestępstwo ponownej jazdy po alkoholu lub po narkotykach

W przypadku skazania za przestępstwo ponownej jazdy po alkoholu lub pod wpływem narkotyków zasadą jest orzeczenie dożywotnio środka karnego w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych. Dla tej zasady ustawodawca przewidział wyjątek – wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.

Art. 42 k.k.
§ 3. Sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio w razie popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 4 (…), chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.

Wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami, o którym mowa w art. 178a § 4 k.k.

Wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami będzie zachodził, gdy w wyniku kompleksowej oceny wszystkich okoliczności związanych z popełnionym przez sprawcę przestępstwem z art. 178a § 4 k.k., sąd dojdzie do przekonania, że mamy do czynienia w istocie z sytuacją nadzwyczajną.

Zakaz prowadzenia pojazdów w przypadku ponownego skazania za przestępstwo z art. 178a § 4 k.k.

W sytuacji, w której sprawca ponownie zostanie skazany za przestępstwo z art. 178a § 4 kodeksu karnego, sąd orzeknie dożywotnio zakaz prowadzenia pojazdów wszelkich mechanicznych. Ustawodawca nie przewidział żadnego wyjątku od tej zasady.

Art. 42 k.k.
§ 4. Sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio w razie ponownego skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny w warunkach określonych w § 3.

Uznanie za wykonany dożywotniego środka karnego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych

Dożywotnie orzeczenia środka karnego ma charakter bezterminowy. Ustawodawca przewidział jednak możliwość uznania środka karnego orzeczonego dożywotnio za wykonany.

Art. 84 k.k.
§ 2a. Jeżeli środek karny orzeczony został dożywotnio, sąd może uznać go za wykonany, jeżeli skazany przestrzegał porządku prawnego i nie zachodzi obawa ponownego popełnienia przestępstwa podobnego do tego, za które orzeczono środek karny, a środek karny był w stosunku do skazanego wykonywany przynajmniej przez 15 lat.

Z zakresu tej regulacji nie jest wyłączony orzeczony dożywotnio środek karny zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych za przestępstwo z art. 178a § 4 k.k.

W takiej sytuacji skazany musi mieć na uwadze, że w praktyce ocena przestrzegania porządku prawnego oraz braku obaw ponownego popełnienia przez niego podobnego przestępstwa będzie się rozciągać na cały okres wykonywania orzeczonego dożywotnio środka karnego.

Świadczenie pieniężne w sprawie o przestępstwo ponownej jazdy w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem narkotyków

W przypadku skazania za przestępstwo ponownej jazdy po alkoholu lub pod wpływem narkotyków, sąd ma obowiązek orzeczenia środka karnego w postaci świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonych oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości od 10 000 do 60 000 złotych.